Konferencja „Unterwegs auf Pilgerstraßen” w 2014 roku
Polska Misja Historyczna we współpracy z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytetem Juliusza Maksymiliana w Würzburgu zorganizowała konferencję naukową pod tytułem
Unterwegs auf Pilgerstraßen. Pilger aus dem polnischen und deutschen Raum im Spätmittelalter und in der Frühen Neuzeit
[W podróży szlakami pątniczymi. Pielgrzymi z terenów polskich i niemieckich w późnym średniowieczu i nowożytności]
Konferencja odbyła się w dniach 25-26 września 2014 roku.
Miejsce konferencji: Archiv und Bibliothek des Bistums Würzburg (adres: Domerschulstraße 17, Würzburg).
„Vita hominis Peregrinatio” – ten aforyzm znajduje się w tzw. Adagia z pierwszej połowy XVI wieku, zbiorze starożytnych przysłów, powiedzeń i zwrotów opracowanym przez Erazma z Rotterdamu. Powyższe filozoficzne stwierdzenie, „życie ludzkie jest pielgrzymką”, można postrzegać również jako odbicie rzeczywistości w okresie późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności. Pielgrzymki odgrywały wówczas ważną rolę – zarówno dla poszczególnych osób, jak i całych grup społecznych. Ważne było przy tym nie tylko religijne podłoże podróży pątniczych, które służyły jako główny powód pielgrzymki, lecz także jej całkiem świeckie walory. Szczególnie interesująca była dla pielgrzymów możliwość zobaczenia obcych kraje oraz poznania ich mieszkańców. Pielgrzymki nie zawsze były podejmowane całkiem dobrowolnie. Przyczyną podjęcia wędrówki pątniczej mogła być również nałożona pokuta lub nawet wyrok świeckiego sądu.
Tematem konferencji były wyprawy do miejsc świętych w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych, ich różnorodność – cele pielgrzymek, ich przyczyny oraz w szczególności osobiste przeżycia ich uczestników. Celem konferencji było przedstawienie w oparciu o prezentowane referaty praktyki pielgrzymiej pątników z ziem polskich i niemieckich. Bardzo ważne jest przy tym funkcjonowanie pojęcia „pielgrzymka” w ogólnej świadomości ludności Europy Środkowej.
Konferencja skierowana była do wszystkich osób zajmujących się badaniami naukowymi z zakresu nauk historycznych. Wygłoszono referaty wprowadzające, dotyczące praktyki pątniczej na ziemiach polskich i niemieckich w omawianym okresie, jak i omówienia przykładów poszczególnych pielgrzymek. Zamiarem organizatorów było również wywołanie dyskusji w środowisku naukowców zajmujących się tematem pielgrzymek oraz sformułowanie w oparciu o przedstawiane referaty nowych kwestii badawczych.
Konferencja odbywała się w językach niemieckim i angielskim. Referaty przedstawione podczas konferencji zostały opublikowane w „Biuletynie Polskiej Misji Historycznej” (numer 10/2015).
Program
Czwartek, 25 września 2014 r.
9:00-10:30 Referaty wprowadzające
Maria Starnawska (Częstochowa): Das Phänomen der Pilgerfahrten in der deutschen und polnischen Kultur des Mittelalters und der Neuzeit. Hauptfragestellungen und Forschungsstand
Wolfgang Wüst (Erlangen-Nürnberg): Wallfahrer und Wallfahrten in der Kritik der Aufklärung. Beispiele aus Süddeutschland
10:30-11:00 Przerwa kawowa
11:00-13:00 Wirklichkeit der Wallfahrten
Janusz Tandecki (Toruń): Wallfahrten der Bürger großer preußischer Städte im Spätmittelalter
Peter Müller (Hildesheim): Die Praxis des Pilgerns an Hand von Hildesheimer Quellen um 1500
Winfried Romberg (Würzburg): Wallfahrten im würzburgischen Franken im Zeitalter von Konfessionalismus und Aufklärung (ca. 1600-1803)
Tomasz Ciesielski, Mariusz Sawicki (Opole): Pilgrimages of Nobles and Magnates of the Republic of Poland to the Holy Places in the 17th and 18th Centuries
13:00-14:30 Obiad
14:30-17:00 Wallfahrt der Obrigkeit: Vorbild für die Untertanen oder Herrschaftsinstrument?
Philipp Plattner (Innsbruck): Bewaffnete Pilgerfahrt. Die Preußenreise Herzog Leopolds III. von Österreich (1351-1386)
Krzysztof Ratajczak (Poznań): The Pilgrimages of the Piast Dynasty in the Middle Ages
Marcin Böhm (Opole): Herzog Ludwig II. von Brieg (1380-1436). Pilger – Herrscher – Bankrotteur
Leszek Zygner (Ciechanów): Der Bischof als Pilger. Einige Beispiele aus dem spätmittelalterlichen Polen und Deutschland
Adam Krawiec (Poznań): Der älteste Bericht eines polnischen Pilgers über seine Reise ins Heilige Land – das „Reisetagebuch” von Jan Amor Tarnowski (1488-1561)
Po godz. 17:30 Program kulturalny
Piątek, 26 września 2014 r.
9:00-10:30 Pilgerregister und Mirakelbücher als historische Quellen
Andreas Röpcke (Schwerin): Von der Ostsee nach Thann im Oberelsass. Die Wallfahrt der „Seeländer” zum Heiligen Theobald im Spätmittelalter
Mark Mersiowsky (Innsbruck): Pilger auf Tiroler Straßen. Die Evidenz des Mirakelbuchs vom Kloster Maria Waldrast aus dem 15. Jahrhundert
Ricarda Matheus (Mainz): Deutschsprachige Rompilger im Hospiz von Santa Maria dell’Anima im ausgehenden 18. Jahrhundert
10:30-11:00 Przerwa kawowa
11:00-12:30 Persönliche Erfahrungen erzählen
Jörg Füllgrabe (Darmstadt): Von Fahrten und Gefahren. Hermann Künig von Vachs Pilgerführer „Die Walfahrt und stras zu sant Jakob” als Beispiel spätmittelalterlicher Informationsliteratur
Julian Happes (Freiburg): Persönliche Erfahrung auf vorgeschriebenen Wegen. Die Jerusalempilgerreise des Ritters Hans Bernhard von Eptingen im Jahre 1460
Markus Stich (Konstanz): Stürme – Enge – Langeweile. Zum Alltag auf venezianischen Pilger-Galeeren im 15. Jahrhundert
12:30-14:00 Obiad
14:00-15:30 Idee und Praxis der Wallfahrten
Wiktor Szymborski (Kraków): Medieval Rome in Poland – Indulgences of the Churches of the City [of Rome] and Jubilee Indulgences in Medieval Poland
Barbara Kowalska (Częstochowa): Bitt-, Dank- und Bußpilgerfahrten in den „Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae” von Jan Długosz (1415-1480)
Podsumowanie i zakończenie konferencji
Po godz. 16:00 Program kulturalny: kościół pielgrzymkowy Mariä Heimsuchung „Käppele” (1748–1750, wg planów Balthasara Neumanna)
Organizatorzy konferencji
- Polska Misja Historyczna przy Uniwersytecie Juliusza Maksymiliana w Würzburgu (dr Renata Skowrońska)
- Julius-Maximilians-Universität Würzburg, Philosophische Fakultät I, Lehrstuhl für Fränkische Landesgeschichte (prof. dr hab. Helmut Flachenecker)
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki, Zakład Historii Krajów Bałtyckich (prof. dr hab. Andrzej Radzimiński)
Konferencję zorganizowano przy wsparciu następujących instytucji
- Archiv und Bibliothek des Bistums Würzburg
- Bawarska Kancelaria Państwowa
- Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej
Konferencji patronował Jego Ekscelencji Biskup dr. Friedhelm Hofmann.