Prussia Sacra

Seria Prussia Sacra. Historische Beschreibung der Kirche im Deutschordensland Preußen ukazuje się od 2003 roku. Jest ona ściśle powiązana z projektem „Germania Sacra”, który w latach 1956-2007 był realizowany przy Instytucie Historycznym Maxa Planka w Getyndze. Do trzeciego tomu (opublikowanym w 2007 roku) „Prussia Sacra” była wydawana wspólnie przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu i dział „Germania Sacra” przy Instytucie Historycznym Maxa Planka oraz wspierana przez Polską Misję Historyczną w Getyndze. Zaplanowana jest kontynuacja serii – we współpracy z Polską Misją Historyczną, która od 2009 roku działa przy Uniwersytecie Juliusza Maksymiliana w Würzburgu.

W serii „Prussia Sacra” publikowane są prace badawcze polskich i niemieckich historyków na temat dziejów dawnych pruskich biskupstw oraz kleru w Prusach (do 1525 roku) w diecezjach warmińskiej, chełmińskiej, pomezańskiej, a także sambijskiej. Układem nawiązuje ona do serii „Germania Sacra”. Poszczególne tomy serii publikowane są w języku niemieckim, zawierają jednakże szczegółowe podsumowanie w języku polskim.

„Prussia Sacra” ukazuje się w Wydawnictwie Naukowym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Kontakt:

Prof. dr hab. Andrzej Radzimiński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika): ar@umk.pl
Dr Renata Skowrońska (Polska Misja Historyczna): r.skowronska@uni-wuerzburg.de

Dotychczas ukazały się następujące tomy:

1. Mario Glauert, Das Domkapitel von Pomesanien (1284–1527), Toruń 2003.

Ze Słowa wstępnego:

Realizowany od wielu już lat w Instytucie Historycznym Maxa Plancka w Getyndze projekt badawczy „Germania Sacra” ma za zadanie systematyczne opracowanie wszystkich instytucji Kościoła Rzeszy (a więc biskupstw, klasztorów oraz kapituł) począwszy od ich założenia w okresie średniowiecza, aż do reformacji, względnie ich sekularyzacji. Projekt ten stwarza podstawy do dalszych, pogłębionych badań nad dziejami osób, historią organizacji tych kościelnych instytucji i ich gospodarką, a także nad zagadnieniami wykształcenia oraz religijności. Obszar średniowiecznej Rzeszy Niemieckiej określają granice z około 1500 r., z wyłączeniem Włoch i Burgundii. Pierwsze inicjatywy historyczno-statystycznego opracowania biskupstw i klasztorów, które znajdowały się na tym obszarze, pojawiły się już w XVI w. jednak inicjatywa ta, która już wówczas była określana mianem „Germania Sacra”, nie pozwalała – z powodu swojej różnorodności – na uznanie jej za jednolity projekt badawczy. Również niepowodzeniem zakończyły się próby mające na celu współpracę w tym zakresie różnych badaczy.

W czasie, gdy w 1917 r. w Kaiser-Wilhelm-Institut für Deutsche Geschichte w Berlinie został zainicjowany dzisiejszy projekt badawczy zatytułowany „Germania Sacra”, a także później w 1956 r., kiedy w zmienionej formie został podjęty przez Max-Planck-Institut für Geschichte w Getyndze, badacze stanęli w obliczu nowych podziałów politycznych w Europie. Skutki zaś II wojny światowej przez długie 45 lat uniemożliwiały naukową współpracę między Wschodem a Zachodem. Dotyczyło to, z oczywistych powodów, w sposób szczególny badań nad historią Kościoła. Jednak po historycznym dla świata przełomie roku 1989, kiedy granice zostały ponownie otwarte, otworzyły się nowe drogi współpracy między polskimi i niemieckimi historykami oraz instytucjami naukowymi z którymi są oni związani.

Przedreformacyjne biskupstwa dawnych ziem Zakonu Krzyżackiego nie są – rzecz jasna – przedmiotem historii, która nie byłaby obciążona przeszłością. Jednak rozmowy prowadzone między Instytutem Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu oraz Max-Planck-Institut für Geschichte w Getyndze wykazały gotowość do współpracy w tym zakresie i zakończyły się sukcesem. Uzgodniono mianowicie, w formie stosownej umowy, że współpraca będzie polegała na utworzeniu serii wzorowanej na „Germania Sacra”, której tytuł będzie brzmiał „Prussia Sacra”. W skład rady wydawniczej wejdą, na zasadzie parytetu, przedstawiciele obu wspomnianych ośrodków naukowych.

Seria zostanie zapoczątkowana tomem poświęconym pomezańskiej kapitule katedralnej. Dzięki układowi poszczególnych tomów, który świadomie nawiązuje do serii „Germania Sacra”, wydawcy zapewnili możliwość porównywania ze sobą poszczególnych opracowywanych instytucji kościelnych. Obszerne streszczenie, które jest przewidziane w każdym tomie, ma za zadanie udostępnić wyniki badań również w Polsce.

Seria wydawnicza „Prussia Sacra” jest otwarta w jednakowym stopniu dla historyków polskich i niemieckich. Kolejne tomy znajdują się w opracowaniu, względnie są planowane. Do nich należy tom poświęcony średniowiecznym biskupom pomezańskim.

Życzymy nowej serii wielu sukcesów. Mamy nadzieję, że wniesie ona swój wkład w owocną współpracę naukową między dwoma krajami: Polską i Niemcami.

Getynga i Toruń, czerwiec 2002

Otto Gerhard Oexle
Andrzej Radzimiński

2. Radosław Biskup, Das Domkapitel von Samland (1285–1525), Toruń 2007.

Ze Słowa wstępnego:

Kolejny, drugi już tom serii „Prussia Sacra. Historische Beschreibung der Kirche im Deutschordensland in Preußen” jest efektem bardzo intensywnej współpracy naukowej prowadzonej w ostatnich latach przez mediewistów Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Max-Planck-Institut für Geschichte w Getyndze. Warta przypomnieć, że pomysł stworzenia takiej serii, która miała się wzorować na założeniach jednego z najważniejszych projektów badawczych dotyczących średniowiecza, a mianowicie „Germania Sacra”, wyszedł wspólnie od historyków polskich i niemieckich. Przedmiotem badań uczyniono cztery przedreformacyjne diecezje dawnych ziem zakonu krzyżackiego w Prusach, tzn. chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Seria „Prussia Sacra” z założenia otwarta jest na monografie dotyczące wspomnianych biskupstw, tamtejszych kapituł katedralnych, klasztorów czy innych monograficznych ujęć zagadnień historycznokościelnych, napisanych przez historyków polskich i niemieckich. Należy dodać, że z uwagi na szersze dotarcie do czytelnika europejskiego publikowane są w jej ramach monografie wyłącznie w języku niemieckim. Każdy z tomów zawiera jednak obszerne streszczenie w języku polskim. Seria ta jest finansowana wspólnie przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika i Max-Planck-Institut für Geschichte. Warto przypomnieć, ze została ona zapoczątkowana w 2002 r. tomem przygotowanym przez niemieckiego historyka Mario Glauerta pt. Das Domkapitel von Pomesanien (1284-1527). Zgodnie z koncepcją serii kolejny, drugi tom, który oddajemy do rąk Czytelników, został opracowany przez toruńskiego badacza Radosława Biskupa i nosi tytuł Sambijska kapituła katedralna w latach 1285-1525. W ten sposób pełnego opracowania doczekała się już druga ważna instytucja kościelna w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach. W zakresie koncepcji pracy jej Autor nawiązał da monografii Mario Glauerta, prezentując, na ile umożliwiają to źródła, zagadnienia prawnoustrojowe, ekonomiczne, jak również prozopograficzne odnoszące się da kapituły sambijskiej.

Na koniec chcielibyśmy jeszcze dodać, że w przygotowaniu znajduje się kolejny, trzeci tom serii „Prussia Sacra”. W jego ramach zostanie opublikowana rozprawa Marca Jarzebowskiego pt. Die Residenzen der preussischen Bischöfe bis 1525.

Toruń i Getynga, luty 2007

Andrzej Radzimiński
Nathalie Kruppa

3. Marc Jarzebowski, Die Residenzen der preußischen Bischöfe bis 1525, Toruń 2007.

Ze Słowa wstępnego:

Znamienne słowa pochodzące z mądrej łacińskiej sentencji, która brzmi: habent sua fata libelli, przychodzi nam dziś odnieść do powołanej do życia w 2002 r. serii wydawniczej „Prussia Sacra. Historische Beschreibung der Kirche im Deutschordensland in Preussen”. Warto przypomnieć, że niezwykle owocna współpraca naukowa mediewistów z Instytutu Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu z mediewistami z Max-Planck-Institut für Geschichte w Getyndze, z jego ówczesnym dyrektorem profesorem Otto Gerhardem Oexle na czele, doprowadziła do powołania do życia wspomnianej serii wydawniczej. W zamierzeniu jej twórców „Prussia Sacra” miała być przykładem na dobrą współprace nie tylko historyków toruńskich i getyńskich, ale szerzej polskich i niemieckich. Jej zadaniem miała być nie tylko prezentacja najbardziej znaczących badan poświęconych rożnym zagadnieniom odnoszącym się do średniowiecznych dziejów czterech biskupstw pruskich: chełmińskiego, pomezańskiego, warmińskiego i sambijskiego, oraz nawiązanie do znamienitej serii „Germania Sacra”. Twórcy serii postawili sobie bowiem za cel również przełamywanie stereotypów, które przez długi czas ciążyły na badaniach związanych z dziejami zakonu krzyżackiego w Prusach, także w części poświęconej historii Kościoła na tym obszarze. Niestety, likwidacja w tym roku Max-Planck-Institut für Geschichte w Getyndze powoduje, że w obecnym kształcie Czytelnik otrzymuje trzeci, a zarazem ostatni już tom, który został sfinansowany przez ów Instytut wspólnie z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu. Chcemy wszakże zapewnić, że podejmiemy wszelkie możliwe działania, które – mamy taką nadzieję – pozwolą na kontynuację serii „Prussia Sacra” nadal we współpracy historyków polskich i niemieckich. Przypomnijmy więc jedynie, że w pierwszym tomie serii, wydanym, podobnie jak pozostałe, w Wydawnictwie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, ukazała się monografia berlińskiego historyka Mario Glauerta pt. Das Domkapitel von Pomesanien (1284-1527). W tym roku został opublikowany tom drugi zawierający wyniki badan toruńskiego historyka Radosława Biskupa pt. Sambijska kapituła katedralna w latach 1285-1525. W tomie trzecim serii „Prussia Sacra”, który obecnie oddajemy do rąk Czytelników, wyniki swoich badan nad rezydencjami biskupimi w Prusach w monografii zatytułowanej Die Residenzen der preussischen Bischöfe bis 1525 zamieścił berliński historyk Marc Jarzebowski.

Toruń i Getynga, marzec 2007

Nathalie Kruppa
Andrzej Radzimiński

4. Andrzej Radzimiński, Die Kirche im Deutschordensstaat in Preussen (1243-1525). Organisation – Ausstattung – Rechtsprechung – Geistlichkeit – Gläubige, Toruń 2014.