Konferencja „Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa“, 2021 rok
Międzynarodowa konferencja naukowa
„Jeder hat das Recht auf eine Staatsangehörigkeit“. Geschichte der Zugehörigkeit des Einzelnen zur Gemeinschaft und der daraus folgenden Rechte und Pflichten
[„Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa“. Historia przynależności jednostki do wspólnoty oraz wynikających z niej praw i obowiązków]
Link: Informacje dla referentów
Termin konferencji: 20-21 września 2021 roku.
Konferencja odbędzie się online (zoom). Osoby zainteresowane uczestnictwem proszę o kontakt mailowy z dr Renatą Skowrońską (r.skowronska@uni-wuerzburg.de), najpóźniej do 18 września 2021 r. Link do wideokonferencji zostanie przesłany mailem przed konferencją. Aby wziąć udział w konferencji niezbędne jest stabilne połączenie internetowe oraz wyjście audio (głośniki lub słuchawki). Prosimy o rejestrację na konferencję w zoom z pełnym imieniem i nazwiskiem (zmiana nazwy jest możliwa także podczas trwania konferencji, samodzielnie oraz przez administratora).
Historia koncepcji obywatelstwa sięga starożytności i wiąże się z uprzywilejowanym statusem mieszkańców danego kraju: pojęciem tym określano wolnych mieszkańców greckich polis. Ich pozycja była początkowo omawiana przez filozofów w kontekście zobowiązań i pożądanych cnót. Dopiero Arystoteles zdefiniował pojęcie obywatelstwa bardziej szczegółowo, szczególnie w odniesieniu do specjalnych praw tej grupy: obywatele są zatem mężczyznami uprawnionymi do udziału w sądownictwie i sprawowaniu władzy. Obywatelstwo oznaczało w związku z tym pełne prawa polityczne dla określonej grupy osób. Tylko synowie „obywatelskich” rodzin mogli wejść do uprzywilejowanego kręgu obywateli. „Obcy”, nawet jeśli od dawna byli mieszkańcami polis, a nawet urodzili się w danym kraju (na przykład w Atenach), a także wiele osób pozbawionych statusu wolnych, pozostawali wykluczoni. Pojęcie obywatelstwa zostało rozwinięte w starożytnym Rzymie. Początkowo tylko mieszkańcom „Wiecznego Miasta” wolno było korzystać z praw cives Romani, później przyznano je również innym osobom lub całym grupom. Wraz z końcem Republiki obywatele stopniowo tracili swoje prawa polityczne. W rezultacie wyłonił się model obywatelstwa, w którym równość wobec prawa (sprawiedliwość) miała nadrzędne znaczenie. Aż do Constitutio Antoniniana, dekretu cesarza Marka Aureliusza Severusa Antoninusa (zwanego Karakallą) z 212 roku, w którym przyznano obywatelstwo rzymskie wszystkim wolnym mieszkańcom imperium, miało ono charakter zamknięty i elitarny. Wraz z tym edyktem obywatelstwo ponownie stało się wspólnym dobrem wielu mieszkańców imperium (wykluczeni byli niewolnicy i „obcy”), lecz bez gwarancji udziału w rządach i sądownictwie. Obywatelstwo określało zatem wyłącznie status pewnej grupy poddanych.
Na tym gruncie rozwinęły się w następnych stuleciach różne koncepcje stosunku prawnego między jednostką a społecznością, które były konfrontowane ze zmieniającymi się konstelacjami politycznymi, społecznymi i gospodarczymi. Średniowiecze stało się zupełnie nową epoką w historii obywatelstwa, z nowatorskim, stopniowo i nierównomiernie rozwijającym się porządkiem społecznym: feudalizmem. Mieszkańcy krajów europejskich zostali powiązani w system zależności, ich prawa i obowiązki pozostawały w ścisłej zależności od statusu społecznego, jednakże bez przywilejów politycznych, które początkowo spoczywały wyłącznie na królu lub książętach duchowych i świeckich. Na niektórych terytoriach rozwijały się stany (szlachta, duchowieństwo, miasta, w bardzo rzadkich przypadkach także chłopi), które wysuwały wobec suwerena roszczenia polityczne. Idee częściowo demokratycznego rządu i obywatelstwa w sensie antycznym były w tym czasie realizowane tylko w mniejszych społecznościach, najczęściej w miastach, ale także w niektórych klasztorach z prawami opartymi na regule benedyktyńskiej.
Na przełomie XVIII i XIX wieku pojęcie „obywatelstwa” stopniowo zastępowano pojęciem „przynależności państwowej” (Staatsangehörigkeit), w którym podkreślona została przynależność do państwa, bez wyraźnego odnoszenia się do praw i obowiązków obywatela. Ten sposób postrzegania obywatelstwa potwierdziły różne konwencje międzynarodowe. Koncentrowały się one na ustawodawstwie krajowym poszczególnych państw, z punktu widzenia ich władz. Tak więc Konwencja Ligi Narodów z 1930 roku podkreślała, że każde państwo samodzielnie może określić, kim są jego obywatele. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku wprowadziła nowy sposób postrzegania obywatelstwa w procesie legislacyjnym. Artykuł 15 określa prawo do obywatelstwa jako niezbywalne prawo każdego człowieka: „każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa” i „nie wolno nikogo pozbawiać samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa”.
Celem konferencji jest przedstawienie rozwoju koncepcji obywatelstwa jako wzajemnego stosunku prawnego między jednostką a państwem, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na obszarach polskim i niemieckim od średniowiecza do około 1948 roku (do ogłoszenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka). W oparciu o formy mające na celu uprzywilejowanie niektórych grup społecznych i warstw (np. obywatelstwo miejskie w średniowieczu i w nowożytności) oraz różne korporacyjne formy przynależności (np. klasztorów czy kapituł) można przedstawić fazy rozwoju tego terminu, aż do wykształcenia się nowoczesnej koncepcji narodowości (XVIII-XIX wiek) i uznanie go za jedno z podstawowych praw każdego człowieka (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 rok). W tym kontekście interesująco przedstawia się również ewolucja postrzegania praw i obowiązków poddanych i obywateli, zarówno przez władze, jak i ludność określonych obszarów.
Zasięg geograficzny konferencji obejmuje dwa obszary: polską i niemiecką przestrzeń kulturową. Granice polityczne tych terenów pokrywają się w znacznej mierze z historycznymi terenami Polski (Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, Rzeczpospolita, Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, II Rzeczpospolita) oraz niemieckojęzycznymi terenami Świętego Cesarstwa Rzymskiego i krajów poza jej granicami (Prusy Książęce (od 1701 r. Królestwo Pruskie, Szwajcaria od 1499 r.), Związku Niemieckiego itd.
Konferencja skierowana jest do wszystkich osób zajmujących się badaniami naukowymi w zakresie tematycznym odpowiadającymi planowanej sesji. Przewidziane są referaty ogólne, wprowadzające oraz przedstawiające powyższe zagadnienie w kontekście wybranych przykładów. Zamiarem organizatorów jest również wywołanie dyskusji w środowisku naukowców oraz sformułowanie w oparciu o przedstawiane referaty nowych kwestii badawczych.
W imieniu wszystkich organizatorów serdecznie zapraszam do udziału w tej sesji.
Konferencja jest organizowana pod patronatem Pani Ministry Stanu Melanie Huml oraz Pana Konsula Generalnego Jana M. Malkiewicza.
Dziękujemy za wsparcie następującym instytucjom:
- Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki (PNFN)
- Haus des Deutschen Ostens (HDO) in München
Organizatorzy:
- Polska Misja Historyczna przy Uniwersytecie Juliusza Maksymiliana w Würzburgu (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) – dr Renata Skowrońska
- Haus des Deutschen Ostens (HDO) in München – prof. dr hab. Andreas Otto Weber
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki, Katedra Historii Krajów Skandynawskich i Europy Środkowo-Wschodniej – prof. dr hab. Andrzej Radzimiński
- Julius-Maximilians-Universität Würzburg, Philosophische Fakultät, Lehrstuhl für Fränkische Landesgeschichte – prof. dr hab. Helmut Flachenecker, dr Lina Schröder
Konferencja jest organizowana w porozumieniu z Kolleg „Mittelalter und Frühe Neuzeit”.