Konferencja w Würzburgu 2023: Wolność i niewola

Międzynarodowa konferencja naukowa

„Nikt nie może być trzymany w niewoli lub poddaństwie”. Wolność i niewola w Europie Środkowej (od wczesnego średniowiecza do 1989 roku)

Internationale wissenschaftliche Tagung

„Niemand darf in Sklaverei oder Leibeigenschaft gehalten werden”. Freiheit und Unfreiheit in Mitteleuropa (vom Frühmittelalter bis 1989)

Termin: 28 i 29 września 2023 r. (czwartek i piątek)
Miejsce obrad: Archiv und Bibliothek des Bistums Würzburg (Domerschulstraße 17, Würzburg)

Link: Program (uwaga: możliwe zmiany)

Link: Informacje dla Referentów i Moderatorów

Prawo każdego człowieka do osobistej wolności jest głównym tematem uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1948 roku „Powszechnej deklaracji praw człowieka”. W pierwszym artykule podkreślono, że człowiek rodzi się wolnym, z godnością i obdarzony niezbywalnymi prawami: „Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw” („All human beings are born free and equal in dignity and rights”). W kolejnych zagwarantowowano prawa, które składają się na szeroko rozumianą wolność człowieka, między innymi: wolność osobista, prawo do wyboru miejsca zamieszkania, podejmowania pracy, wyboru zawodu, posiadania majątku, decydowania o małżeństwie. W artykule czwartym „Deklaracji” – który jest mottem naszej konferencji – stwierdzono niezbywalność prawa do wolności oraz uznano wszelkie formy zniewolenia za przestępstwo: „Nikt nie może być trzymany w niewoli lub poddaństwie; niewolnictwo i handel niewolnikami są zakazane we wszystkich swoich formach” („No one shall be held in slavery or servitude; slavery and the slave trade shall be prohibited in all their forms”).

Celem konferencji jest ukazanie długiej drogi rozwoju idei prawa każdego człowieka do pełnej wolności oraz określenia tego prawa jako niezbywalnego: w filozoficznej, prawnej i religijnej (wszyscy chrześcijanie, niezależnie od pozycji społecznej, są równi i wolni wobec Boga) teorii i praktyce w Europie Środkowej. Powstaje między innymi pytanie, czy użyty w „Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka” termin „niewolnictwo” – pojawiający się także w ustawodawstwie państw Europy Środkowej w XIX i XX wieku – prawidłowo odpowiada warunkom prawnym i społecznym na tych terenach w minionych epokach (począwszy od wczesnego średniowiecza). Interesujące jest przy tym również, jak definiowano rożne formy ogranicznia wolności oraz w jakim stopniu akceptowano je prawnie i społecznie w odniesieniu do różnych osób i grup – na przykład podważając fakt człowieczeństwa, intelektualną możliwość samostanowienia, zezwalając na zniewolenie niechrześcijan. W tym kontekście interesująco przedstawiają się również przemiany na gruncie filozofii i teologii, które uzasadniały lub też negowały ograniczenie wolności poszczególnych osób i grup etnicznych, społecznych lub wyznaniowych. Na przykład w hiszpańskiej neoscholastyce „szkoły salamanckiej” właśnie to odrzucenie było intensywnie rozważane, prowadząc do idei „ius gentium” w nowoczesnym sensie – nie jako prawa narodów, ale raczej indywidualnego prawa człowieka. Przykład ten prowadzi nas do kolejnych pytań: jaki wpływ na sytuację w Europie Środkowej miały osiągnięcia filozoficzne innych regionów świata? Lub też: jakie znaczenie miała reformacja z jej różnymi interpretacjami? Celem konferencji jest ukazanie na wybranych przykładach przyczyn, zakresu, okoliczności, form i konsekwencji ograniczania wolności ludzi (aż do ich zniewolenia). Referaty przedstawione podczas konferencji powinny pozwolić – poprzez przedstawienie konkretnych przykładów – na zarysowanie procesu przekształcania się idei niewolnictwa w rozumieniu antycznym w inne formy zniewolenia indywidualnego i zbiorowego oraz ich ostateczną negację i penalizację, uwzględniając jednocześnie aktualnie prowadzone, bardzo zróżnicowane debaty akademickie.

Zasięg geograficzny konferencji obejmuje teren Europy Środkowej, ze szczegolnym uwzględnieniem dwóch obszarów: polskiej i niemieckiej historycznej przestrzeni kulturowej. Granice polityczne tych terenów pokrywają się w znacznej mierze z historycznymi terenami Polski (Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, Rzeczpospolita, Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, II Rzeczpospolita, Polska Rzeczpospolita Ludowa) oraz niemieckojęzycznymi terenami Świętego Cesarstwa Rzymskiego i krajów poza jej granicami (Prusy Książęce – od 1701 r. Królestwo Pruskie oraz Szwajcaria od 1499 r.), Związku Niemieckiego, Cesarstwa Niemieckiego aż do NRD i RFN. Okres badawczy obejmuje różne epoki, od wczesnego średniowiecza do około 1989 roku.

Konferencja skierowana jest do wszystkich osób zajmujących się badaniami naukowymi w zakresie tematycznym odpowiadającymi planowanej sesji. Przewidziane są referaty ogólne, wprowadzające oraz przedstawiające powyższe zagadnienie w kontekście wybranych przykładów. Zamiarem organizatorów jest również wywołanie dyskusji w środowisku naukowców oraz sformułowanie w oparciu o przedstawiane referaty nowych kwestii badawczych.

Konferencja jest organizowana pod patronatem Pani Ministry Stanu Ulrike Scharf (Bawarskie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Spraw Socjalnych), Pana Konsula Generalnego Jana M. Malkiewicza (Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Monachium) oraz Pana Nadburmistrza Christiana Schuchardta (Miasto Würzburg).

Organizatorzy:

• Polska Misja Historyczna przy Uniwersytecie Juliusza i Maksymiliana w Würzburgu (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) – dr Renata Skowrońska
• Julius-Maximilians-Universität Würzburg, Philosophische Fakultät, Lehrstuhl für Fränkische Landesgeschichte – prof. dr hab. Helmut Flachenecker, dr Lina Schröder
• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki, Katedra Historii Krajów Skandynawskich i Europy Środkowo-Wschodniej – prof. dr hab. Andrzej Radzimiński
• Max-Planck-Institut für Rechtsgeschichte und Rechtstheorie – prof. dr hab. Caspar Ehlers
• Stiftung Kulturwerk Schlesien – mgr Lisa Haberkern

Konferencja jest organizowana w porozumieniu z Archiv und Bibliothek des Bistums Würzburg oraz Kolleg „Mittelalter und Frühe Neuzeit”.

Konferencja jest organizowana dzięki wsparciu następujących instytucji:

• Bawarskie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Spraw Socjalnych
• Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki