Konferencja w Würzburgu 2024: „Tortury”

Międzynarodowa konferencja naukowa

„Nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający”. Tortury i zakaz tortur w Europie Środkowej (do 1989 r.)

Internationale wissenschaftliche Tagung

„Niemand darf der Folter oder grausamer, unmenschlicher oder erniedrigender Behandlung oder Strafe unterworfen werden”. Folter und das Verbot der Folter in Mitteleuropa (bis 1989)

• Termin: 23 i 24 września 2024 r. (poniedziałek i wtorek)
• Miejsce obrad: Archiv und Bibliothek des Bistums Würzburg (Domerschulstraße 17, Würzburg)
• Link: Program (uwaga: możliwe zmiany)
• Link: Informacje dla Referentów i Moderatorów

Serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych.

We współczesnym ustawodawstwie międzynarodowym gwarancja niestosowania przez państwo tortur jest uważana za jedno z podstawowych praw każdego człowieka. Zakaz tortur jest przy tym niepodważalny, jednoznaczny i absolutny. Nie ma możliwości uzasadnienia stosowania tortur wyjątkowymi okolicznościami (na przykład interesem społecznym, zagrożeniem zamachami terrorystycznymi, stanem wojny). Szczególny wpływ na sformułowanie nowoczesnego ustawodawstwa w zakresie zakazu tortur miała uchwalona przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) w 1948 roku Powszechna deklaracja praw człowieka. Stwierdzono w niej lakonicznie i jednocześnie niezwykle trafnie, że „nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający” (artykuł 5). W dokumentach uchwalonych przez ONZ w kolejnych dziesięcioleciach – w szczególności w Deklaracji w sprawie ochrony wszystkich osób przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem z 1975 roku oraz Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania z 1984 roku – starano się wyjaśnić bliżej pojęcie tortur oraz wskazać konkretniej, o jakie czyny chodzi. Sprecyzowano, że tortury to umyślne zadawanie bólu przez osoby reprezentujące aparat państowy (dokonywane przez nie bezpośrednio, za ich zgodą lub poleceniem) w celu osiągnięcia określonego celu (na przykład uzyskania informacji). Podkreślony został więc związek państwa z faktem zadawania bólu oraz umyślny i intencjonalny charakter tortur. Te akty prawne zostały ratyfikowane również przez Polskę, Niemcy oraz inne kraje Europy Środkowej. Wprowadzenie bezwzględnego zakazu tortur jest niewątpliwie jednym z największych osiągnięć cywilizacyjnych, triumfem filozofii humanistycznej, której korzenie w odniesieniu do Europy sięgają starożytnej Grecji.

Celem konferencji jest ukazanie historii stosowania i zakazu tortur w teorii oraz praktyce krajów Europy Środkowej, w szczególności na ziemiach polskich i niemieckich, w okresie do około 1989 roku. W minionych wiekach toczono intensywne dyskusje nad znaczeniem tortur w sądownictwie, ich celem i sensownością. Określano w różny sposób zasady oraz formę ich stosowania – w zależności od rodzaju przestępstwa, cech i pozycji osoby podejrzanej o jego dokonanie. Debaty te znajdowały odzwierciedlenie w ustawodawstwie świeckim oraz kościelnych normach prawnych. Miały również wpływ na interpretację prawa w praktyce. Wśród tematów, które zostaną podjęte podczas konferencji znajdą się zagadnienia dotyczące dziedzictwa antycznego i przyjmowanych w różnym okresie rozwiązań prawnych w zakresie stosowania tortur oraz zakazu ich praktykowania w odniesieniu do określonych osób i grup społecznych. Interesujące jest również, co w poszczególnych epokach rozumiano pod pojęciem uzasadnionych tortur. Jakie miały one zadanie: przyznanie do winy, udzielenie informacji, zmuszenie do określonych działań, zastraszenie? Czy uzyskane poprzez tortury informacje traktowano jako wartościowe (przyznanie do winy, wskazanie winnych). W jakim stopniu brano pod uwagę, że zasądzane w różnej formie kary (np. wbicie na pal) mogą mieć znamiona niepotrzebnego sadyzmu i próbowano je ograniczać? Bardzo ważnym tematem są przemiany na gruncie filozofii i teologii, które doprowadziły do ograniczenia oraz ostatecznie zakazu tortur, a także przykłady jego łamania przez władztwa oraz państwa nowoczesne (do 1989 roku). Referaty przedstawione podczas konferencji powinny pozwolić – poprzez przedstawienie konkretnych przykładów – na zarysowanie procesu kształtowania się idei całkowitego i bezwzględnego zakazu tortur, uwzględniając jednocześnie najnowsze i aktualnie prowadzone badania naukowe.

Zasięg geograficzny konferencji obejmuje teren Europy Środkowej, ze szczegolnym uwzględnieniem dwóch obszarów: polskiej i niemieckiej historycznej przestrzeni kulturowej. Granice polityczne tych terenów pokrywają się w znacznej mierze z historycznymi terenami Polski (Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, Rzeczpospolita, Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, II Rzeczpospolita, Polska Rzeczpospolita Ludowa) oraz niemieckojęzycznymi terenami Świętego Cesarstwa Rzymskiego i krajów poza jego granicami (władztwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Prusy Książęce, Królestwo Pruskie oraz Szwajcaria), Związku Niemieckiego, Cesarstwa Niemieckiego, Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Republiki Federalnej Niemiec. Okres badawczy obejmuje różne epoki, od wczesnego średniowiecza do około 1989 roku.

Konferencja jest organizowana pod patronatem Pani Ministry Stanu Ulrike Scharf (Bawarskie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Spraw Socjalnych), Pana Konsula Generalnego Rafała Wolskiego (Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Monachium) oraz Pana Nadburmistrza Christiana Schuchardta (Miasto Würzburg).

Organizatorzy:

• Polska Misja Historyczna przy Uniwersytecie Juliusza i Maksymiliana w Würzburgu (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) – dr Renata Skowrońska
• Julius-Maximilians-Universität Würzburg, Philosophische Fakultät – prof. dr hab. Thomas Baier, prof. dr hab. Helmut Flachenecker, dr hab. Lina Schröder
• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki – prof. dr hab. Andrzej Radzimiński, prof. dr hab. Krzysztof Kopiński
• Haus des Deutschen Ostens (HDO) in München – Prof. Dr. Andreas Otto Weber
• Stiftung Kulturwerk Schlesien – Lisa Haberkern MA
• Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung – Institut der Leibniz-Gemeinschaft – PD Dr. Heidi Hein-Kircher (Abteilungsleiterin Wissenschaftsforum)

Konferencja jest organizowana w porozumieniu z Archiv und Bibliothek des Bistums Würzburg oraz Kolleg „Mittelalter und Frühe Neuzeit”.

Konferencja jest organizowana dzięki wsparciu następujących instytucji:

• Bawarskie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Spraw Socjalnych
• Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki